Czy czytanie dziecku książek to już bajkoterapia? Jak można odkrywać emocje dzięki terapii bajkami? Dla kogo jest bajkoterapia? Wyjaśniamy!

Bajkoterapia

Terapia bajką brzmi poważnie, ale to nic innego jak zaangażowany sposób czytania bajek z dzieckiem i towarzyszenia mu w nauce identyfikacji i nazywania emocji.

Terapia bajkami nie musi mieć celów terapeutycznych i nie musi być stosowana wyłącznie przez specjalistów. Można z niej korzystać w różnych sytuacjach i okolicznościach, w zależności od tego, z jakimi problemami mierzy się dziecko lub grupa dzieci.

Co to jest bajkoterapia?

Definicja bajkoterapii może być ujmowana na różne sposoby, przy zachowaniu najważniejszych jej elementów i wartości. W jednym z najprostszych ujęć terapia bajką to metoda pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, która wykorzystuje specjalnie dobrane teksty (książki, opowiadania) w celach terapeutycznych, psychoedukacyjnych lub relaksacyjnych. Może być używana do rozwiązywania konkretnych problemów, ale nie musi. Stosowana jest zwykle przez rodziców, nauczycieli, bibliotekarzy, opiekunów, wychowawców czy animatorów.

Ważnym celem leczenia bajkami jest praca z emocjami dziecka. Dzięki czytaniu bajki emocje mogą być łatwiej zidentyfikowane i nazwane. Ważna jest tu rola osoby czytającej (rodzica lub opiekuna dzieci), która podkreśli aspekt emocjonalny w bajce.

Za podwaliny metody leczenia bajkami uważa się teorie Brunona Bettelheima – psychoanalityka, psychologa, psychiatry i pedagoga, autora wielu publikacji poświęconych kuracji dzieci oraz psychologii społecznej. Jego najsłynniejsze dzieło odnoszące się do dzisiejszego leczenia bajkami to „Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni” z 1977 roku.

Na polskim gruncie prekursorką w opisywaniu metody leczenia bajkami jest Maria Molicka, doktor psychologii klinicznej dziecka, która w 1997 roku napisała książkę „Bajki terapeutyczne jako metoda obniżania lęków u dzieci hospitalizowanych”, a w 1999 roku „Bajki terapeutyczne dla dzieci”. W 2002 roku powstała jedna z najważniejszych pozycji o tej metodzie pracy: „Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii”.

Bajkoterapia – na czym polega?

Warto pamiętać o tym, że terapia bajką to kilkuetapowy proces, na który potrzeba trochę czasu. Nie ogranicza się do samej lektury. Czytanie dla dzieci jest pierwszym etapem leczenia bajką, po którym następuje omawianie przeczytanej treści, a następnie wykonywane są ćwiczenia lub zabawy wzmacniające i utrwalające poznane treści i wartości płynące z bajek terapeutycznych.

Bajki wykorzystywane w leczeniu dzielą się na trzy rodzaje:

– bajki psychoterapeutyczne
– bajki psychoedukacyjne
– bajki relaksacyjne

Czytanie dzieciom – pierwszy etap bajkoterapii

Odpowiednio dobrana lektura będzie spełniać założone cele leczenia bajkami i ma szansę wzmocnić efekt, którego oczekujemy. Podczas lektury z dzieckiem ważne jest nawiązywanie kontaktu wzrokowego, odpowiednie tempo czytania, głośność, intonacja. Ważna jest też uważność na sygnały płynące z ciała dzieci – reakcje na czytaną treść, np. zmiana mimiki (smutna lub zaskoczona mina, uśmiech), drobne gesty (zaciskanie pięści, nerwowe drapanie się, dotykanie czegoś), zmiana postawy ciała (zgarbienie się, skulenie nóg). Wszystkie te sygnały powinny być wychwycone przez rodziców czy nauczycieli.

Omawianie lektur – drugi etap leczenia bajką

Drugi etap procesu kuracji bajką – omawianie – to rozmowa z dzieckiem o przeczytanej treści. Zaczynamy od pytań zamkniętych, dzięki którym sprawdzimy, co dziecko zapamiętało z opowieści oraz czy jest gotowe nawiązać dialog. Tutaj zadajemy proste pytania dotyczące świata przedstawionego w opowieści, np. „Jak miał na imię główny bohater?”, „Podobała ci się bajka?”. Jeśli dziecko chętnie odpowiada, możemy przejść do pytań otwartych. Pozwalają one rozwinąć wypowiedź, skłonic do intensywniejszego myślenia i wydobyć bardzo dużo ciekawych odpowiedzi. Pokazują też, jak dziecko zrozumiało opowieść, jakie dostrzegło problemy i jakie emocje wywołała w nim bajka. Pytania otwarte rozpoczynają się m.in. na: co, jak, dlaczego. Na przykład: „Co niezwykłego przydarzyło się bohaterowi?”, „Dlaczego główny bohater był zmartwiony?”, „Jak myślisz, co czuł główny bohater?”, „Jakie rozwiązanie problemu znaleźli bohaterowie?”, „Co dalej mogło stać się z bohaterem?”.

Można też zapytać o osobiste wrażenia dziecka: „Co zrobiłbyś w podobnej sytuacji?”, „Jak myślisz, jak ty byś się poczuł na miejscu bohatera?”, „Czy mierzyłeś się z podobnymi problemami?”, „Jakiej pomocy udzieliłbyś bohaterowi?”. Dzięki temu dajemy dziecku pole do mówienia o emocjach – wspólnie je odkrywamy i nazywamy. Maluchy mają szansę utożsamić się z bohaterem, choć oczywiście nie zawsze muszą.

Utrwalenie treści przez zabawę i ćwiczenia – trzeci etap kuracji bajkami

Trzeci etap procesu leczenia bajką pozwala utrwalić poznane treści. Na zakończenie proponujemy dzieciom zabawę lub ćwiczenie do wykonania. Ważne, aby aktywność była związana z przeczytaną bajką. Może to być praca plastyczna, wspólne gotowanie, zgadywanki czy nawet ćwiczenia ruchowe – w zależności, co dziecko lubi. Dużą pomocą jest internet – kopalnia pomysłów na zabawy na zadane tematy. Jeśli nie mamy odpowiednich warunków lub materiałów (np. w podróży), możemy też ograniczyć się do dalszej rozmowy, jednak proponując dziecku kreatywne wyzwanie, jak na przykład wymyślenie dalszej części opowieści lub zmianę fabuły według swojego pomysłu – w tej sytuacji bajka zyska nowe życie, a dziecko uczy się rozwijać wyobraźnię.

Cele bajkoterapii

Bajkoterapia ma cztery podstawowe cele: edukacja, trening umiejętności, budowanie relacji, terapia. W zależności od konkretnego celu leczenia bajką należy pamiętać o odpowiednio dobranym materiale czytelniczym. Jeśli spotkanie przy książce ma na celu zmierzenie się z konkretnym wyzwaniem dziecka, z którym musi sobie radzić (np. lęk w kontaktach z dorosłymi, żałoba po stracie, samotność rówieśnicza, problemy z koncentracją), warto sięgnąć po bajkę, której bohaterowie znajdują się w podobnych sytuacjach. Cel leczenia bajką może być też profilaktyczny – wówczas czytanie i omawianie treści da dziecku zasoby, aby umiało ono sobie radzić z trudnościami w przyszłości.

Nieco inny cel będzie miało czytanie bajek relaksacyjnych. Jak sama nazwa wskazuje, takie bajki mają wywołać poczucie odprężenia, obniżają napięcie, lęk, stres. Nie mamy tu konkretnego problemu do rozwiązania czy trudności do pokonania, chcemy jedynie wpłynąć na stan dziecka, oddziałując mocno na jego wyobraźnię. Bajki te pomagają dziecku wyciszyć się, zrobić „stopklatkę”, dzięki której dziecko będzie gotowe do kolejnych trudnych wyzwań lub pełniejszego przeżywania radosnych chwil.

Podsumowując, praktyczne cele kuracji bajkami to między innymi:

– wzmacnianie dziecka,
– udzielenia mu wsparcia emocjonalnego,
– budowanie jego zasobów do twórczego rozwiązywania problemów w różnych sytuacjach,
– oswajanie lęków,
– skłonienie do uważnego myślenia,
– redukowanie napięcia,
– wypracowywanie wspólnie z dzieckiem strategii radzenia sobie z wyzwaniami,
– rozwój emocjonalny i społeczny dziecka,
– nauka identyfikacji i nazywania emocji,
– nauka komunikowania własnych potrzeb.

Dziecko uczy się lepszego porozumiewania się z opiekunem, ale też rozumienia swoich emocji. Książka pomaga w nawiązaniu dialogu i daje poczucie pozostawania w głębokiej relacji.

Bajkoterapia dla dzieci

Założenia opisywanej metody mówią o tym, że terapia bajkami przeznaczona jest dla małych i nieco starszych dzieci – w wieku 6-12 lat. Młodzież może korzystać już z metody biblioterapii, w której wykorzystywane są bardziej złożone teksty.

Terapia bajkami dla dzieci przedszkolnych i wczesnoszkolnych może być stosowana podczas zajęć w placówkach oświatowych, ponieważ metodyka ta sprawdza się również w pracy grupowej. Do dyspozycji nauczyciela jest całe menu rodzajów kuracji bajkami: może on w danej grupie zdiagnozować określony problem i wziąć na warsztat bajkę omawiającą wybrane zagadnienia. Może też celowo dobrać fabułę bajki w taki sposób, aby terapia bajkami działała na dziecko profilaktycznie.

W działaniach grupowych doskonale sprawdzą się również bajki relaksacyjne, które będą dużą pomocą – pozwolą obniżyć napięcie szczególnie wśród małych dzieci i złagodzić problemy związane ze stresem. Nadają się one do opowiadania z pamięci, bo fabuła nie jest aż tak istotna.

Jak prowadzić bajkoterapię?

Fundacja Zaczytani.org organizuje szkolenia z leczenia bajkami przeznaczone dla rodziców, opiekunów, wychowawców, nauczycieli, bibliotekarzy, animatorów i innych osób, które pracują lub przebywają z dziećmi. Szkolenia odbywają się w formie on-line, dzięki czemu są dostępne osób z całej Polski.

Sprawdź, jak się zapisać: SZKOLENIA Z BAJKOTERAPII

Terapia bajkami – artykuły

Na zakończenie polecamy kilka artykułów dostępnych w internecie, które poszerzają wiedzę na temat takiej terapii oraz lektury z dzieckiem:

„Złość w krainie bajek. Dlaczego warto czytać bajki terapeutyczne” Monika Staniszewska i Katarzyna Klimowicz – portal dziecisawazne.pl

„Bajki, które leczą” Monika Doroszkiewicz na portalu kobieta.wp.pl

„Bajką w pająka” – wywiad z Katarzyną Klimowicz w „Wysokich Obcasach”

„10 materiałów do bajkoterapii, które poleca Monika Litwinow”

„Książką połączeni, czyli o roli czytania w życiu dziecka” – materiał stworzony w ramach inicjatywy „Mała książka – wielki człowiek”

„Z bajką w świat emocji” – materiał Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę

„Książka dla dziecka nie może być nudna!” – mówi prof. Grzegorz Leszczyński